Partiyên Kurdistanî li Amedê têkildarî salvegera 100’emîn a Peymana Lozanê daxuyaniyek hevpar dan û hat destnîşankirin ku “Em kurd Peymana Lozanê nas nakin” û xwestin hebûna gelê kurd û mafên wan bên nasîn û banga yekitiya neteweyî li kurdan hat kirin.
Kongreya Civaka Demokratîk (KCD), Partiya Herêmên Demokratîk (DBP), Partiya Demokratîk a Gelan (HDP), Partiya Çepên Kesk, Partiya Komunîst a Kurdistanê (KKP), Partiya Însan û Azadî (PİA), Partiya Sosyalîst a Kurdistanê (PSK), Partiya Demokrat a Kurdistan-Tirkiye (PDK-T), Partiya Azadî, Hereketa Azadî, Komeleyên Kurd ên Şoreşger ên Demokratîk (DDKD), Komela Şêx Seîd û Platforma Yekîtiya Jinên Kurd li Cemiyeta Rojnamevanan a Başûrêrojhilat têkilarî salvegera 100’emîn a Peymana Lozanê ku Kurdistan kir çar parçe daxuyaniyek hevpar dan. Hevserok, serok û rêveberên partiyan tev li civînê bûn. Daxuyaniya hevpar li ber pankarta “Em kurd Peymana Lozanê nas nakin” hat lidarxistin.
Daxuyaniya bi zimanê kurdî Serokê Giştî yê PSK’ê Bayram Bozyel û metna daxuyaniyê ya tirkî jî Hevseroka Giştî ya DBP’ê Salîha Aydenîz xwend.
Daxuyaniya hevpar wiha ye:
JI ÇAPEMENÎ Û RAYA GIŞTÎ RA
Îro 100. salvegera Peymana Lozanê ye! Navê roja reş a ku rê li ber red, înkar û qetlîamên sedsalî li ser gelê Kurd vekir!
Ev sed sal e ku dewletên emperyalîst û kolonyalist, bêyî ku îradeya kurdan li ber çavan bigirin, li hev kirine ku Kurdistanê bikin çar parçe. Peymana Lozanê ya 24ê Tîrmeha 1923yan ji bo gelê me navê tarîtî, zilma bêdawî, qirkirin û jenosîdan e. Beriya her tiştî em Peymana Lozanê ya ku gelê me tê da nayê temsîkirin û îradeya wî tê paşguhkirin û yên ku ev peyman îmze kirine, bi cih anîne, bi tundî şermezar dikin. Me vê peymanê qebûl nekir û em ê nekin jî. Bi armanca bidestxistina Mafê Çarenûsiya Netewî ya gelê me, dê têkoşîna me heta ji betalkirina Peymana Lozanê bidome.
Kemalîstên ku di pêvajoya perçebûna Împaratoriya Osmanî da bi navê biratiya olî daxwaza piştgiriya Kurdan kirin, diyar kirin ku dewleta bê avakirin wê bibe dewleta hevpar a Tirk û Kurdan û diyar kirin ku li Lozanê nûnertiya Tirk û Kurdan dikin, piştî îmzekirina Peymana Lozanê hemû sozên xwe ji bîr kirin. Hikûmeta Enqereyê ku bi Peymana Lozanê hebûna xwe bi fermî da nas kirin, piştî sê mehan di 29ê cotmeha 1923an da komarê îlan kir. Îalankirina komarê red û înkara li dijî gelê kurd rewa û resmî kir. Komara Tirkiyê li ser bingeheke monîst û nîjadperestî, li ser bingehê tirkbûnê hat avakirin, bêyî guhdana pêkhateya pirneteweyî, pirçandî û pir-olî ya erdnîgariya ku li serê hatiye damezrandin.
Di makezagona ku di sala 1924an da hat çêkirin, cih da têgeheke hemwelatîbûnê ku hebûn, ziman û çanda gelê kurd înkar dike û her kesên li Tirkiyeyê dijîn wek tirk dihesibîne. Plana Islahata Şerqê ku di sala 1925an da hat ragihandin, ji aliyekî din ve, bû bingeha rejîmên leşkerî, Mufetîşên Giştî û sîstema Rewşa Awarte ku wê sedsalekê li Kurdistanê bidome. Zimanê Kurdî bi fermî qedexe kir, ji bo ku bigihije vê armanca xwe qirkirina komî plan dikir.
Rejîma Kemalîst ku ji kadroyên Komîteya Îttîhad û Terakkî pêk dihat, polîtîkaya tirkkirin û navendîbûnê ya ku Osmaniyan di salên 1850yî da dabûn destpêkirin, bi qetlîamên di serdema komarê da jî berdewam kir. Rejîma Kemalîstan serhildan û berxwedanên azadîya neteweyî yên 1921 Koçgirî, 1925 Şêx Seîd, 1928-30 Agirî, Zîlan, 1938 Dersimê, qetlîam jî di nav da, bi hemû rêbazên hovane pelixand. Siyaseta qirkirina çandî ya li dijî ziman û çanda Kurdî ku sedsalekê dewam kir, meşand.
Ev sîyaseta standardîzekirina nijadperest a sedsalî ku bi şekl û amûrên cuda wek stratejîya dewletê tê parastin, lê cewhera wê qet neguheriye. Di sala 1959an da doza 49an; piştî derbeya 27ê Gulanê, li Sêwasê rewşenbîr, siyasetmedar û serokên eşîrên kurd hatin girtin û darizandin; derbeya leşkerî ya sala 1980ê ku rasterast siyaseta kurd hedef girt, hovîtiya zîndana Amedê ya 5 nolûyê, qetlîamên salên 1990î û bi darê zorê û şewitandina gundan koçberkirina bi milyonan kurdên gundî bo metropol û bajaran hinek mînak in.
Îro jî êrîşên li dijî destkeftiyên gelê me yên li Herêma Kurdistanê û Rêveberiya Xweser a Rojava berdewam dikin. Li Bakurê Kurdistanê, bi desteserkirina îradeya gelê me ji bo rêveberiyên herêmî qeyûm tên tayînkirin, partiyên Kurdistanî bi gefa girtinê tên dorpêçkirin, li dijî kadroyên siyasî bênavber operasyon tên meşandin, polîtîkaya tecrîdê ya tund ku hemû yasayan binpê dike, tê meşandin.
Tevî vê yekê jî têkoşîna azadiya neteweyî ya gelê me bênavber dewam kir û wê bi heman baweriyê bidome.
Gelê me tevî hemû êrîş û komkujiyan li çar parçeyan têkoşîna xwe ya ji bo azadiya neteweyî berdewam kir û didomîne. Gelê me yê Başûrê Kurdistanê ji sala 2005an ve bûye xwedî statuyeke federal. Li Başûrêrojavayê Kurdistanê gelê Kurd di rêya azadiyê da li ber derfetên girîng e. Em avakirina Hikûmeta Herêma Kurdistanê bi awayekî fermî û Rêveberiya Xweser a Rojava di binyadeke federal a defakto da weke destkeftiyên girîng dibînin. Avakirina du hikûmetên federal; ji bo azadiya neteweyî ya gelê me û derzandina Peymana Lozanê ya 1923yan gavên girîng in. Li Rojhilat û Bakurê Kurdistanê gelê me di têkoşîna rizgariya neteweyî da mewziyên girîng bi dest xistin.
Di qonaxa niha de yekane mifteya azadiya neteweyî ya gelê Kurd yekitiya neteweyî ya berfireh, diyalog û hevgirtin e. Em ji bîr nekin ku gelê Kurd di pêvajoya Lozanê da bi giranî ji ber ku nekarî tifaqa neteweyî ava bike winda kir. Ev sedsala 21. ku em tê da dijîn; em dikarin bi polîtîkayên ku tifaqa netewî ava dikin, dorhêla dostaniyê berfireh dikin û dorhêla dijmin teng dikin bi dest bixin. Siyaseta Kurd bi van polîtîkayan dikare astengiyên li pêşiya azadiya netewî derbas bike û derfetan bikar bîne ku Peymana Lozanê pûç bike.
Em bang li dewletên ku Peymana Lozanê îmze kirine, bi taybetî Brîtanya û Fransa ku di destpêka sedsala borî da, roleke girîng di perçebûna Kurdistanê da bo cara duyemîn lîstin û gelê Kurd bê statû hiştin û peymana Lozanê ya sala 1923an îmze kirin, dikin ku lêborîna xwe ji gelê me bixwazin û piştgirî bidin tekoşîna me ya ji holê rakirina Peymana Lozanê.
Em bang li NY û Konseya Ewropayê, YE û saziyên din ên navneteweyî dikin ku piştgiriyê bidin têkoşîna gelê me ya dîyarkirina çareserîya xwe ya neteweyî û pûçkirina peymana Lozanê.
Gelê Kurd dixwaze sedsala bê bi gelên herêmê ra, bi taybetî jî bi gelê Tirk, Fars û Ereb ra, li ser esasê hiqûqa wekheviyê di hemû qadan de bijî. Ji bo afirandina şert û mercên jiyana bi hev ra, ne bi redkirin û înkarê, bi naskirina welat, nasnameya xwe ya neteweyî û li ser bingeha statuya siyasî û erdnîgarî ya wekhev têdikoşe.
Banga me ji dewleta Tirk ra wiha ye; bi sed salan e, gotinên wek “Me bi hev re Komarê ava kir, Kurd û Tirk du hêmanên damezrîner ên Komarê ne, em birayên hezar salî ne” hwd. têne dubarekirin, li şûna van gotinan divê pêwîstîyên hiqûqa biratiyê bêne bi cihkirin. Li şûna siyaseta şer û înkarê, ji bo çareseriya pirsgirêka kurd bi rêyên aştiyane û demokratîk gav bên avêtin. Di makezagoneke nû ku wê bê amadekirin da hebûna gelê Kurd û mafên wî yên ku ji netewebûnê derdikevin, bi awayekî fermî bên naskirin.
Mafê gelê kurd e ku li welatê xwe Kurdistanê bi azadî û bi rûmet bijî û ev jî şertê aştî û aramiya herêmê ye.
24.07.2023
DDKD
Hereketa Azadî
Kongreya Civat a Demokratik (DTK)
Partîya Azadî
Partîya Çep a Kesk,
Partîya Demokrat a Kurdistan Tirkiye (PDKT)
Partîya Demokratîk a Gelan (HDP)
Partîya Demokratîk a Herêman (DBP)
Partîya Însan û Azadî (PİA)
Partîya Komunist a Kurdistan ( KKP)
Partîya Sosyalîst a Kurdistan (PSK)
Platforma Jinên Kurd
Komeleya Şêx Seîd
***
“Kürt halkının varlığı ve hakları tanınsın”
BASINA VE KAMUOYUNA!
Bugün Lozan Antlaşmasının 100. Yılı! Kürt halkı için yüzyıldır devam eden ret, inkar ve katliamların yolunu açan kara günün adı Lozan Antlaşması!
Emperyalist devletler ile sömürgecilerin, aralarında uzlaşarak Kürdistan’ı, halkımızın iradesini hiçe sayıp dörde parçalamalarının üzerinden yüz yıl geçti. 24 Temmuz 1923 Lozan Antlaşması, halkımız için karanlığın, sonu gelmeyen baskı, soykırım ve zulümlerin adıdır. Öncelikle halkımızın temsil edilmediği ve iradesinin yok sayıldığı Lozan Antlaşması’nı ve bu antlaşmayı imzalayıp uygulayanları şiddetle kınıyoruz. Antlaşmayı kabul etmedik, etmeyeceğiz. Halkımızın Ulusal Kendi Kaderini Tayın Hakkını gerçekleştirme hedefiyle Lozan Antlaşmasının aşılması için mücadelemiz devam edecek.
Osmanlı İmparatorluğu’nun dağılma sürecinde din kardeşliği adına Kürtlerin desteğini isteyen, kurulacak devletin Türklerin ve Kürtlerin ortak devleti olacağını söyleyen, Lozan’da Türkleri ve Kürtleri temsil ettiğini ifade eden Kemalistler Lozan Antlaşması’nın imzalanmasından hemen sonra bütün sözlerini unuttular. 24 Temmuz 1923 Lozan Antlaşması’yla varlığının resmen tanınmasını sağlayan Ankara hükümeti, üç ay sonra 29 Ekim 1923’te cumhuriyeti ilan etti. Cumhuriyetin ilanı Kürt halkına karşı ret ve inkarı yasallaştırarak resmileştirdi. Türkiye Cumhuriyeti, üzerinde kurulduğu coğrafyanın çok uluslu, çok kültürlü, çok dinli yapısı yok sayılarak, Türklük temelinde tekçi ve ırkçı bir temelde kuruldu.
1924 yılında yapılan anayasa Kürt halkının varlığını, dilini ve kültürünü inkar eden, Türkiye’de yaşayan herkesi Türk sayan bir vatandaşlık kavramı getirdi. 1925 yılında ilan edilen Şark Islahat Planı ise Kürdistan’da yüzyıl devam edecek askeri rejimlerin, Umumi Müfettişliklerin, OHAL sisteminin temelini oluşturdu. Kürt dilini resmen yasakladı, Kürdistan’ı Kürtsüzleştirme hedefini önüne koydu, bu amacını gerçekleştirmek için toplu kıyımlar planladı.
İttihat i Terakki’den gelen kadrolardan oluşan Kemalist Rejim, Osmanlı’nın 1850’lilerde başlattığı ve katliamlar eşliğinde sürdürdüğü Türkleştirme-Merkezileştirme siyasetini cumhuriyet döneminde de sürdürdü. Kemalist rejimin, 1921 Koçgiri, 1925 Şeyh Said, 1928-30 Ağrı, Zilan, 1938 Dersim ulusal özgürlük başkaldırı ile direnişlerini katliamlar dahil her türlü yol yöntem kullanılarak bastırdı. Kürt dili ve kültürüne karşı yüz yıl devam eden bir kültürel soykırım politikası uyguladı.
Bu ırkçı tek tipleştirme siyaseti devlet stratejisi olarak, yüz yıl boyunca farklı biçimler ve araçlar kullanılarak sürdürülmüş ama özü değişmemiştir. Söz konusu Kürt karşıtı siyaset 1959’da 49’ların tutuklanması; 27 Mayıs darbesi sonrası Kürt aydın, siyasetçi ve aşiret liderinin Sivas’ta kampa alınıp yargılanmaları; Kürt siyasetini doğrudan hedef alan 1980 askeri darbesi, Diyarbakır 5 Nolu’da gerçekleştirilen vahşet, 1990’lardaki katliamlar ve milyonlarla Kürdün zorla köyü, kasabası yakılarak kentlere zorla sürülmesi şeklinde günümüze kadar devam etmiştir.
Bugün de Kürdistan Bölgesi ile Özerk Rojava’da halkımızın kazanımlarına karşı saldırılar devam ediyor. Kuzey Kürdistan’da halkımızın iradesi gasp edilerek yerel yönetimlere kayyımlar atanıyor, Kürdistan partileri kapatılma tehdidiyle kıskaca alınıyor, siyasi kadrolara karşı kesintisiz operasyonlar sürdürülüyor, her türlü hukuku hiçe sayan katı bir tecrit politikası uygulanıyor.
Buna karşın halkımızın ulusal özgürlük mücadelesi de kesintisiz devam etti, bundan sonra da aynı kararlılıkla devam edecek.
Halkımız dört parçada ulusal özgürlük mücadelesini bütün saldırı ve katliamlara rağmen aralıksız sürdürdü, sürdürüyor. Kürdistan’ın Güney parçasında halkımız 2005 yılından bu yana federal bir statüye kavuşmuş durumdadır. Kürdistan’ın Güneybatısında Kürt halkı özgürlük yolunda önemli fırsatların eşiğinde bulunuyor. Bizler, Kürdistan Bölgesel Yönetimi’nin resmen ve Özerk Rojava Yönetimi’nin fiilen federal yapıda kurulmasını çok önemli kazanımlar olarak görüyoruz. İki federal yönetimin kurulması; halkımızın ulusal özgürlüğü ve Lozan 1923 Antlaşmasının aşılması hedefinde önemli hamlelerdir. Doğu ve Kuzey Kürdistan’da da halkımız ulusal kurtuluş mücadelesinde önemli mevziler kazandı.
Gelinen aşamada Kürt halkı için ulusal özgürlüğün biricik anahtarı geniş kapsamlı bir ulusal birlik, diyalog ve dayanışmadır. Unutmayalım ki Kürt halkı, yüz yıl önce esas olarak ulusal ittifak kuramadığı için Lozan sürecinde kaybetti. Yaşadığımız 21. Yüz yılı; ulusal ittifakı kuran, dost halkasını genişletip düşman halkasını daraltan politikalarla kazanabiliriz. Bu politikalarla Kürt siyaseti, ulusal özgürlüğün önündeki engelleri aşıp fırsatları kullanabilir ve Lozan Antlaşmasını hükümsüz kılabilir.
Geçen yüzyılın başında Kürdistan’ın ikinci defa parçalanıp Kürt halkının statüsüz bırakılmasında önemli rol oynayan ve Lozan 1923 Antlaşmasını imzalayan başta Britanya ve Fransa olmak üzere imzacı devletleri halkımızdan özür dilemeye ve Lozan’ı aşma mücadelesine destek olmaya çağırıyoruz.
BM ve Avrupa Konseyi’ni, AB’yi ve diğer uluslararası kurumları halkımızın Kendi Kaderini Tayın Etme ve Lozan cenderesini aşma mücadelesine destek vermeye çağırıyoruz.
Kürt halkı önümüzdeki yüz yılı, başta, Türk, Fars, Arap halkları olmak üzere bölge halklarıyla her alanda eşitlik hukuku temelinde birlikte yaşamak istiyor. Ret ve inkar sürdürülerek değil, ülkesiyle, ulusal kimliğiyle tanınarak ve eşit siyasi, coğrafik statüye dayalı zeminde birlikte yaşam koşullarının yaratılması için mücadele veriyor.
Türkiye devletine de çağrımız şudur; yüz yıldır tekrarlanan, “Cumhuriyeti birlikte kurduk, Kürtler ve Türkler Cumhuriyetin iki kurucu unsurudur, bin yıllık kardeşiz” vb. söylemlerin yerine kardeşlik hukukunun gereği yapılsın. Savaş ve inkar siyaseti yerine Kürt meselesinin barışçıl ve demokratik çözümü için adımlar atılsın. Yapılacak yeni bir anayasa ile Kürt halkının varlığı ve ulus olmaktan kaynaklanan hakları resmen tanınsın.
Kürt halkının kendi ülkesi Kürdistan’da özgür ve onurlu bir şekilde yaşama hakkı vardır ve bu bölge barışı ve istikrarının da koşuludur
24.07.2023.
Azadi Hareketi
Azadi Partisi
DDKD
Demokratik Bölgeler Partisi (DBP)
Demokratik Toplum Kongresi (DTK)
Halkların Demokratik Partisi (HDP)
İnsan ve Özgürlük Partisi (PİA)
Kürdistan Demokrat Partisi Türkiye (PDKT)
Kürdistan Komünist Partisi ( KKP)
Kürdistan Sosyalist Partisi (PSK)
Yeşil Sol Parti
Kürt Kadın Platformu
Şeyh Said Derneği
